Hình dạng quân cờ vua đã bị 'trừu tượng hóa' như thế nào?

Trước đây, các quân cờ có xuất thân từ những đơn vị chiến đấu cổ đại, vậy chính xác là khi nào cờ vua được biến đổi thành các quân cờ quen thuộc như chốt, mã, tượng và xe như chúng ta thấy ngày nay?

Cờ vua vốn được mệnh danh là "trò chơi của các vị vua". Môn thể thao này không chỉ là một hình thức giải trí trí tuệ mà còn là một công cụ mô phỏng nghệ thuật quân sự và phát triển tư duy chiến lược. Nguồn gốc của trò chơi này gắn liền với lịch sử quân sự của Ấn Độ cổ đại.

Bản sao của quân đội

Nguồn gốc được chấp nhận rộng rãi nhất của cờ vua là trò chơi Chaturanga, ra đời ở Ấn Độ vào khoảng thế kỷ thứ 6 sau Công nguyên. Cái tên Chaturanga trong tiếng Phạn có nghĩa là "bốn đơn vị quân", ám chỉ bốn binh chủng chủ lực của quân đội Ấn Độ thời bấy giờ: bộ binh, kỵ binh, voi và chiến xa.

Các quân cờ ban đầu là tiền thân của chốt, mã, tượng, xe và vua - được tạo hình và quy định cách di chuyển nhằm mô phỏng chính xác các đơn vị này trên chiến trường. Mục đích chính của Chaturanga là đào tạo và phát triển kỹ năng "bài binh bố trận" và "điều binh khiển tướng" cho giới cầm quyền mà không cần phải đổ máu. Nó nhanh chóng trở thành một hình thức giải trí trí tuệ cao cấp dành cho giới quý tộc.

Sự thay đổi thành các quân cờ

Quân cờ vua ban đầu được thiết kế mô phỏng các đơn vị chiến đấu và trật tự xã hội như bộ binh, kỵ binh, voi và nhà vua khi trò chơi này (gọi là shatranj) phổ biến ở Ba Tư cổ đại.

Việc khắc họa hình người và động vật thời đó là điều bình thường, cờ vua được xem như mô phỏng chiến trận nơi người chơi nhập vai nhà vua. Tuy nhiên, hình dạng của quân cờ bắt đầu mất đi hình người sau thế kỷ thứ 7 do sự mở rộng của Hồi giáo.

Trong truyền thống Hồi giáo, việc tạc tượng hoặc mô phỏng hình người, động vật bị kiêng kỵ. Do đó, khi cờ vua du nhập vào khối Ả Rập, các quân cờ buộc phải giản lược thành các hình khối trừu tượng như hình trụ, khối, tháp nhỏ, chỉ khác nhau ở độ cao và hoa văn để tránh bị coi là xúc phạm tôn giáo.

Bằng chứng là những bộ cờ thời Abbasid (thế kỷ 9, 10) khai quật cho thấy các quân được khắc cực kỳ đơn giản. Cờ vua lan tới châu Âu thông qua người Ả Rập và ban đầu vẫn giữ hình thức trừu tượng này.

Đến thế kỷ 12 và 13 dưới thời Trung cổ, cờ vua dần được "Kitô hóa" và các nghệ nhân phương Tây bắt đầu khôi phục lại hình dáng con người (vua, hoàng hậu, hiệp sĩ, giám mục, lính), phản ánh xã hội phong kiến và tôn giáo đương thời.

Những quân cờ hình người này phổ biến ở châu Âu suốt nhiều thế kỷ. Tuy nhiên, một cuộc cách mạng thẩm mỹ và tiêu chuẩn hóa đã diễn ra vào giữa thế kỷ 19.

Năm 1849 tại London nước Anh, một cuộc thi thiết kế nhằm tạo ra bộ cờ chuẩn mực quốc tế đã chọn thiết kế của Nathaniel Cook. Bộ cờ này, được nhà sản xuất tung ra thị trường với tên gọi Staunton, hoàn toàn loại bỏ khuôn mặt và hình dáng người thật, thay vào đó là các biểu tượng trừu tượng (Mã có đầu ngựa, Xe hình tháp, Tượng hình chóp có khe).

Bộ cờ Staunton sau đó được Liên đoàn Cờ vua thế giới (FIDE) công nhận là chuẩn mực quốc tế, chính thức đánh dấu việc quân cờ vua không còn hình người kể từ giữa thế kỷ 19.

Sự thay đổi này không chỉ do tôn giáo hay thẩm mỹ mà còn vì tính thực dụng (dễ sản xuất, bền, tiện vận chuyển) và tính phổ quát, giúp cờ vua trở thành một trò chơi trung lập, toàn cầu, tập trung vào tinh thần logic và trí tuệ.

Theo Báo Tuổi Trẻ

https://tuoitre.vn/hinh-dang-quan-co-vua-da-bi-truu-tuong-hoa-nhu-the-nao-20251017112813246.htm

---